Onçamure(Dibek Taşı)

Onçamure

Lazca bir terim olan Onçamure çxva kelimesinden türemiştir.”Çxva” sözcüğünün Türkçe anlamı herhangi bir ilkel alet(odun, taş, takoz, demir topuz vs. gibi) kullanılarak katı kabukluları ve çeltiklileri yemişlerinden ayırma işlemlerini tanımlar.Kısaca parçalayarak ayırma anlamına gelir. Bu işi yapmaya Onçxvamu, bu işi yapan alete de Onçxvamure denir. Daha sonra dilimize Onçxvamure sözcüğü Onçamure olarak kısa ve yalın şekliyle değişime uğrayarak yerleşmiştir. Türkçe adı dibek olan Onçamurenin Arhavi’de ve Lazların yerleşim yörelerinde gerek işlevsel ve gerekse kültürel açıdan bir hayli önemi vardır.Onçamure yöre halkının ürünlerini özellikle ekmeklik tahılı, mısırı değirmene koymadan evvel ayıklama işlemleri için kullanılan bir aygıttır.Örneğin;mısırı koçanından fındığı çaplasından(çotanağından) pirinci çeltiğinden Onçamurede döverek ayrıştırılır.Çuval içine konan armudu,hurmayı,elmayı,üzümü Onçamure de döverek şırası posasından çıkarılır.Meyve suyundan,şarap,sirke ve pekmez yapımı için yine Onçamureden yararlanılır.Şimdi her Laz evinde bulunan Onçamureyi tanıyalım.Nasıl bir araçtır, nasıl çalışmakta ve hangi amaca hizmet etmektedir?Bunu tetkik edelim. Onçamurenin imalatı: 1m3 civarındaki granit kaya parçasının içi 40–50 cm çapında ve 60–70 cm derinlikte oyulur. Bu şekliyle büyük bir saksı görümündedir.Anılan kayanın dış kısmı da genellikle yuvarlaklaştırılarak dibe doğru topaç şeklinde konik görünüm kazandırılır. Bu konik dip kısmı zemine 30-40cm kadar gömülür ve sağa sola yatmaması içinde çevresi ağaç kazıklarla (mzkuli) sabitleştirilir.Bu taş sarnıcın içine dövülmek üzere fındık,çeltikli pirinç,dikenli kestane, kurkalı mısır gibi sert kabuklular konur.İkinci aparat olan dövücü ayak manivelası şekli ile yemişleri döverek kabuklarından ayrıştırılması işlemi için kullanılır.Üzüm,armut, elma ve hurma gibi meyvelerin şırasının çıkarılmasında da aynı yöntem kullanılır.Çuval içerisindeki meyveleri döverek ve ezerek elde edilen meyve suları taslarla dibeğin konik havuzundan alınarak pekmez, şarap ve sirke yapımı ile diğer işlemler için hazır duruma getirilir. İkinci aparat olan dövücü 3-4m uzunluğunda 20-25cm genişliğinde 7-10cm enindeki bir kalastan müteşekkildir.Baş tarafında 70-80cm boyunda 15-20cm çapında silindirik ağaç(çene) vardır.(L) harfi görünümündeki silindirik kalas dibeğin içindeki meyve ve kabuklu yemişleri ezmek ve ayrıştırmak için tokmak görevi yapar.Dövücünün dibeğe vurduğu yerde kabukluları kolay parçalaması ve aygıtın kendisine zarar vermemesi için silindirik kalasın, yani L harfinin kısa tarafı olan dövücünün alnına nal şeklinde demir aksam çakılır.Yine dövücünün çevresine darbelerden çatlamaması için tel çemberler sarılarak güçlendirilir. Dövücü kalasın gövde uzunluğunun 3/1 noktasında yukarı aşağı hareket etmesini sağlayan adına mazi denilen mekanizma üzerinde çalışır.Yani,dövücü kalasa arkasından bakıldığında 1–1,5m kaldığı yer ayak manivelasının çalışacağı sehpa şeklindedir.Barfikse benzeyen bu sehpa üzerindeki gergiye ellerle yukarıdan asılarak kalasın üzerinde de ayaklarla ileri geri yürüyerek dövücünün havaya kalkması ve inmesi sağlanır.Ayak değiştirerek kullanılan dibeğin,dövücü kalasında kullanıcı öne doğru hamle yaparak yukarı kalkmış dövücüyü hızla dibeğin içine düşürerek meyvelerin ve kabukluların parçalanma işlemini gerçekleştirir.Dibek kullanmak bir sanattır.Folklorik üslubu,ayak değişimi ve ayak değişim ritmi bir ahenk dahilinde olur.Seri bir şekilde dibek kullanan bir insana bakıldığında dans ediyormuş gibi bir görünüm arz eder.Ayrıca dibeğin içini karıştıran meyve ve kabukluları tokmağın(dövücü) önüne düşmesini sağlayan ikinci bir kişi mevcuttur.Bu kişi elindeki kürek(hope) ile dibeğin içini karıştırıp parçalama ve ayrıştırma işlemine yardımcı olur. Dibek,genellikle Karadeniz mimarisinin yapısal birliğinin bir parçası olan Serender(serenti)in altındaki direkler arasındaki alanda yerini alır.Arhavi mimarisinin kültürel yapıtı olan serenderin alt katında mevcudiyeti ve işlevi bu yaşamsal alanda daimdir. Eskiden Arhavi yöresinde; Serendersiz ev, dibeksiz serender de olmazdı


ONÇAMURE
Ar ç̌uç̌ut̆a memingap siti ma onçamure,
Jur ǩuçxonepe steri si şuroni çkva mu re
Si gcaxups p̌ant̆a dingik do çkva şeni incaxer,
Var gelagişvels mitik, dingi ǩala ibaxer.


Mʒudişi ibaxert tkvan xarǩişi princi şeni,
Var miçkin mu ganç̌enan do ibaxert çkva şeni.
He princi skani iqven, si xvala nçxvarumt̆aşa,
Dinçxvaraşi, çkva nimt̆en ç̌uvalepeten çkvaşa.


Ne na gejodgin dingis ǩulanişi ren eya,
Neti na xaçku dadis aǯi aç̌ǩomen eya
Çkva hemuşi pilavi ağa do begis anç̌en,
Dadi çkimis mendrale xvala p’ici aǯǩaren.


Dopstiburt̆i mis uçkin, vort̆iǩon na mati kvaşi
Mu na ren mus uçkin dingis, xveneri ncaşi
Si kvaş xveneri re na, nuxondi dingiş bigas,
Aǯiti nciris re na, dişkaşi re, giçkit̆as
Helimişi XASANİ

Bir küçücük sende bana benziyorsun dübek
İki ayaklılar gibi canlı, başka nesin(istiare)
Seni döver dübek dingili ve başkası için ezilirsin.
Kimse sana yardım etmez,sadece dingil ile ezilirsin.

Yalandan ezilirsiniz başkasının pirinci için
Bilmiyorum size ne düşecekte, birbirinizi ezersiniz başkası için
O pirinç sadece kabuklarından ayrılırken senin olur
Kabuklarından ayrışınca kaçar,çuvallar ilen başkasına

Ne o dingilin üstünde duran kızındır
Ne de hasadı yapan hala yiyebilir şimdi onu
Onun pilavını ancak ağa ve bey’e düşer
Halamızın uzaktan sadece ağzı sulanır

Durulsan kim bilir,olsam bende taştan
Ağaçtan yapılmış dingil nerden bilsin
Sen taştan yapılmış isen,dayandın ağaç dingile
Şimdi de uykudaysan ,ağaçtansın bilesin.
Helimişi XASANİ

Yeli(Ağu,Zifin Çiçeği)

Yeli

Çalıgillerden olan zifin çiçeği genellikle yüksek bölgelerde yetişir. İlkbahar aylarında çiçek açar, çiçeği sarı ve müthiş güzel kokusu vardır. Aşırı kokusunun etkisinde kalındığı zaman baş dönmesi yapabilir. Çiçeğin yaprakları yaklaşık 10 -15cm büyüklüğündedir. Yapraklarına dokunduğunuzda yağlı olduğunu hissedebilirsiniz. Zifin çiçeğinin zehirli olduğu söylenegelen bir sözdür.Çiçeğin olduğu yerdeki peteklerden toplanan baldan fazla yenildiğinde zehirlediği bilinmektedir.

Lazböreği(Türk)-Galaktoboureko(Yunan)

Laz Böreği

Biri Yunan tatlısı, biri Türk tatlısı. Ne kadar benzer değil mi? Yapılışları hemen hemen aynı, Laz Böreğinde iç malzemesi olarak muhallebi ve üstüne şerbet kullanılırken, Galaktoboureko için iç malzemesi ise sütlü krema ve üstüne bal dökülüp dondurmayla servis ediliyor..

Kantxa(Kafkas Engereği)

Kantxa

DÜNYANIN EN ZEHİRLİ YILANLARINDAN
Dünyanın en zehirli yılanlarından olan engerek ailesinin Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki tek çeşidi olan ve ismini de daha çok Artvin'in Hopa ilçesinde görülmesi nedeniyle bu ilçeden alan Hopa Engereği (vipera kaznakovi) Arhavi dede görülmektedir.Türkiye’nin Kuzeydoğusu’ndan Gürcistan ve Rusya’nın Doğu Karadeniz kıyılarına kadar olan dar alanda; deniz seviyesinden 1000 m yüksekliğe kadar dağılış gösteren bu tür dünyanın en zehirli yılanlarından biri olarak görülüyor. Rus doğa bilimci Aleksandr Nikolaevich Kaznakov tarafından 1909 yılında bölgede keşfedilen engerek türünün Hopa’da ilk olarak 1947’de tespit edilen bir alt türü olarak literatüre girdi. Hopa Engereği’nin boyu 70 cm kadar olabiliyor. İnce boyunlu bir engerek türü olan Hopa Engereği’nin erkekleri dişilerine göre daha kısa ve incedir. Sırt tarafının zemin rengi sarımsı griden kahverengi ve siyaha kadar değişir. Sırtta bu zemin üzerinde zigzag veya uzunlamasına kırmızı, pembe, kahverengi veya sarı tonlarda bir çift bant uzanır. Nadir olsa da tamamen siyah örneklere de rastlanır. Renklenme gençten erginliğe geçiş sürecinde değişiklik gösterir. Karın tarafı siyah ve sarımısı beyaz lekelidir. Çok zehirli olmasına rağmen bölgede engerek yılanı sokumu nedeniyle ölüm olayı yok gibidir.

Malağure(Sarı Asma Kuşu)

Malağure

Sarı Asma Kuşu Lazcası Malağure, eti için avlanan küçük bir kuştur. 20 santim kadar uzunluğundadır, ergin erkeğinin rengi parlak sarı, dişisinin sırtı zeytin yeşili, kuyruğu sarıdır, siyah tüylere de rastlanır.

Sarıasma kuşu göçücüdür; Habeşistan’ da, Afrika’nın güneyinde kışlar. Yazın, ılımlı iklimlerde meyve bahçelerinde, parklarda, yapraklarını döken ağaçların arasında yaşar. Böcek, kelebek tırtıllarını, ayrıca kiraz, armut gibi meyveleri yer. Yıkanmayı çok sevdiğinden ağaçların yükseklerinden kendini aşağıya su üzerine bırakır, sonra yeniden uçarak dala konar. Sarıasma serçegiller familyasındandır.

Arkabi Kapistonaşi Mcveşi Xinci(Arhavi Kapisre Eski Asma Köprüsü)

Kapistona xinci

       

Fotoğraf:Foto SİM

Renklendirme:Arhavi Arkabi Hacişi

Mamalika(Kaçamak)

Mamalika

 

İhtiyacımız olan malzemeler
-Mısır unu
-Su
-Tuz
-Karadeniz’e özel ev peyniri
-Tereyağı

Önce 1 lt kadar suyu bir tencerede kaynatıyoruz .
İçerisine tuz ilave ediyoruz .
Kaynamaya başladıktan sonra yavaş yavaş mısır unu ilave  ederek karıştırıyoruz
topaklanmamasına dikkat ediyoruz
Katı hamur kıvamına geldiğinde ocaktan alabiliriz .
Bir kaba orta kısmını kaşıkla ezerek yerleştiriyoruz
tabağa benzer bir şekil verebilirsiniz.
Ezdiğimiz orta kısmına doğranmış peynirleri  yerleştiriyoruz.
Peynirleri biraz eritmek için 5 dk fırında bekletiyoruz.
Bu arada bir tavada tereyağını kızdırıyoruz .
peynirlerin üzerine yağımızı döküyoruz.

Veeee afiyet olsun ..

3i3inate(Ateş Böceği)

3i3inate

ATEŞ BÖCEĞİ /3'İ3'İNATENA
Çocukluğu köyde geçenler peşinden çok koşturmuştur.
Karanlıkta yanıp sönen ışığıyla uçarken yakalamak zordur. Sen kovaladıkça o kaçar. El darbesiyle yere düşürüp almak gerekir.
“Kovaladıkça kaçan ateş böceği misin” şarkısı da buradan çıkmıştır zaten....
Çocukken her nereden bulduysam plastikten küçük bir gemici fenerim vardı. Öyle büyük değil 5-6 cm filan. Cam kısmı saydamdı ve çıkarmak mümkündü.
O yıllarda henüz elektrikli el feneri yoktu. Sokaktan topladığım ateş böceklerini fenerin içine doldururdum. Epey de ışık verirdi.
Bu küçücük fenerle, karanlık patika yollarda komşuluğa çok gitmişliğim vardır.
İşim bittikten sonra onları salıverirdim. İlkinde salıvermedim hepsi öldü.
Ateş böcekleri, Lüsiferaz ile Lusiferin denen iki maddeyi ışık üreten hücrelerinde oksijenle yakarak ışığı meydana getirirler.
Işığın yanıp sönmesi ise, demirci körüğü misali oksijeni hücrelere kesik kesik göndermesi sonucunda oluşmaktadır. Bunu süs için değil karşı cinsin ilgisini çekmek için yapmaktadır.
Havada uçarken yakaladıklarınızın hepsi erkektir. Sadece erkekler uçar, çünkü dişilerin kanatları yoktur. Gece yarısı kıçında lambayı yakıp da dişisini arama fedakarlığını erkekler gösterir. Dişiler ise kuytu yerlerde cılız ışıkları ile erkekleri beklerler.
Erkek ateş böceklerinin ışıkları yakıp söndürme hızının da anlamları vardır;
“Aşkım çabuk ol, birazdan güneş doğar”
“Biraz çabuk gel abin bizi görmesin”
“Senin için yanıyorum, gene hangi kovuktasın” gibi anlamları vardır.
Erkekler bazen ışığı sürekli açık tutarlar; Bu, “Hadi alışverişe gidelim” anlamını taşır ki, bütün dişiler kanatlanırlar.
Sözü edilen iki maddenin yanması sonucu meydana gelen enerjinin tamamını ışık enerjisine dönüştürdükleri için harika canlılardır. Bugün hiçbir teknik, ışığın gerektiği yerde enerjinin tamamını ışık enerjisine çevirememektedir. Aynı şey ısı için de geçerlidir. Lambalarınızın ısı vermesi ya da elektrik sobanızın ışık vermesi gereksizdir.
Yazar:İlker ÖZKAN



Xoşmerli(Hoşmerim)

Xoşmerli

Xoşmerli kız istendikten sonra söz kesiminde ve damat tarafı kız evine her geldiğinde yapılan özel bir helva türüdür. Mısır ununu çok ince eleyip sıcak pekmezle yoğuruyorsunuz. Sonrada avucunuzun içine sığacak büyüklükte hamurdan parçalar alıp şekil veriyorsunuz. O kadar kurudur ki, yerken çok dikkat etmezseniz etrafınızdakiler hayli eğlenebilir. Damatları kız evinde terleten bir tatlı türüdür.
XOŞMERLİ
MALZEMELER: Mısır unu Pekmez Su
YAPILIŞI:
1-Helvamızı yapacağımız tencere veya tavaya unumuzu alıp sürekli karıştırarak kavuruyoruz.
2-Unumuzun rengi dönüp kavrulunca ocaktan alıp soğumaya bırakıyoruz.
3-Soğuyan unu eliyoruz.
4-Artık bundan sonraki işlem ocak dışında yapılacak.
5-Yeteri kadar pekmez ve suyu karıştırıp (bu aşamada arzuya göre toz şeker ilave edenler oluyor) kavrulan una ilave ediyoruz.
6-Un ve pekmezli su tahta bir kaşıkla karıştılır.
7-İyice karışıp suyunu tamamen çektiğinde top top şekiller verilir.
8-Afiyet olsun.

Kınalı,Aynalı,Maşallah..Pucepeçkuni(İneklerimiz)

Pucepe

Jersey inekleri ismini anavatanı olan İngiltere’nin Jersey adasından almıştır. Jersey inekleri, görümüm olarak süt ineği karakterini gösteren sığır ırklarındandır.
Jersey İneklerinin Fiziksel Özellikleri:
Jersey inekleri ince kemik yapısı, dolgun meme yapısı, küçük baş yapısı, kaburgaları, ince derisi ve boyun yapısı ile sütçü bir ırktır. Yani jersey inekleri süt ırkı inekler olarak bilinir.
Vücut rengi ve siyah gözleri ile “geyik benzeri” süt ırkı ineklerdir. Jersey danası ve boğasının vücudu açık kahverengi baş ve boyun bölgesi sütlü kahve renktedir. Boğaların ortalama ağırlığı 680 kg. dır.
Jersey inekleri erkeklerine göre biraz daha açık renklidir. Jersey inekleri ortalama 450 kg dır. Boynuzları körelmiş görünümde kısadır.
Jersey inekleri mera ve çayırda kolay beslenen, otu maksimum düzeyde değerlendiren sütünün yağı, proteini, kuru maddesi yüksek sığır ırklarındandır.
Bu süt ırkı inekler tüyleri kısa, meme bağları sağlam olup, her iklime uyum sağlayan, sıcaklık stresine dayanıklı, küçük cüsseli hayvanlardır. Tırnakları ve burun ucu siyahtır. Hafif cüsseli olduğundan tırnak hastalıklarına da dayanaklıdır.
Jersey inek sütü tereyağı ve peynir yapımı için idealdir. Sütü proteinden ve yağdan zengin olduğu gibi kalsiyum oranıda yüksektir. Laktasyondaki süt verimi gayet iyidir. Güç doğum oranı düşüktür. Doğumu takiben kolay döl tutar. Uzun ömürlü süt ırkı inekler dir.
SÜT VERİMİ VE ÖZELLİĞİ:

Normal bir Jersey inek Bir laktasyon döneminde Yurdumuzda 3. 000 – 4 . 000 Kg. arası süt verir (Bu rakam Amerika’da 7. 000 Kg. seviyesine çıkmaktadır). Sütteki yağ oranı % 5 tir. Bu süt verimi yemiş olduğu yeme göre çok yüksektir. Merayı çok seven bir süt ırkı inektir. Onun için tam bir mera hayvanı diyebiliriz.
Peynirinde protein oranı yüksektir. Protein oranı % 3 . 5 – 3 . 6 civarındadır. Avrupa ülkeleri, Amerika ve Avuturalya da sütü ve peyniri için yetiştirilen süt ırkı ineklerdir.
Jersey inekleri Amerika ve Avusturalya da Holstayn ineklerinden sonra sütçü işletmeler bakımından ikinci durumdadır.
Mastitise ve ayak hastalıklarına dayanıklı olması Jersey ırkı ineklerin uzun ömürlü olmasını sağlar. Ancak sütteki kalsiyum oranının yüksekliği Jersey ırkının hipokalsemiye karşı daha duyarlı hale getirir.
Jersey buzağılarının doğum ağırlığı ortalama 25 kg olup, erkek buzağılar besiye uygun değildir. Bu durum Jersey buzağısının en önemli dezavantajıdır.
Jersey inekler yemden yararlanma açısından çok avantajlıdır. Otu ve yemi kolayca süte, yağa ve proteine çevirir. Kısaca sütçü işletmeler için ideal süt ırkı inekler katagorisindedir. Bu süt ırkı inekler az yemle çok süt yapma özelliğine sahiptir.
Yurdumuz da Doğukaradeniz Bölgesinde yetiştirilmektedir. Jersey inekleri sütü için yetiştirilen bir hayvandır. Az yemle daha çok süt alma özelliğine sahip bir hayvandır.
Jersey danaları eti için besiye alınmaları ekonomik değildir. Bazı ülkelerde erkek doğan buzağıyı hemen elden çıkarmanın yollarını ararlar.
Kısaca Jersey inekleri için bir özetleme yaparsak:
Jersey ineklerinden almış olduğumuz erkek Jersey danaları besiye gelmez.
Jersey ineklerinden alınan süt, yağ – protein – kalsiyum yönünden zengin olduğundan besin değeri yüksektir.
Jersey ineklerinden yapılan peynirin lezzeti ve besin değeri mükemmeldir.
Jersey ineklerinden az ot ve yemle çok süt alınabilir.
Jersey inekleri süt ırkı inekler sınıfındandır.

Kampara Otkva3inoni(Mürver Ağacından Patlangaç)

Kampara

Ançkarya(Noktalı İnci Balığı)

Ançkarya

NOKTALI İNCİ BALIĞI (Alburnoides bipunctatus):

1-Kemikli balıklardan, sazangiller (Cyprinidae) familyasından, boyları 15 cm olabilen, vücudu az çok yanlardan yassılaşmış oval şekilli,
yanal çizgideki pullarının üzerinde iki sıra halinde dizilmiş siyahımsı kahverenginde makine dikişi şeklinde lekeler bulunan ekonomik önemi olmayan bir tür..

2-Karadeniz, Trakya ve Marmaradaki akarsularda yaygındır. Boyları 9-13, en çok 16 cm. olur. Temiz ve hızlı akan suların dibe yakınlarında, zaman zaman akıntılara karşı yüzerek yaşar. Küçük planktonlar ve dip hayvanlarını yiyip, su yüzeyindeki sinekleri avlayarak beslenir. Mayıs – Haziran arası üreyerek yumurtalarını kumlu, çakıllı sahillere bırakır. Avcılıkta yem olarak kullanılması yanısıra, doğadaki değeri daha önemlidir. Kaynak: Noktalı inci balığı nasıldır uzunluğu ne kadar olur nelerle beslenir..

Arhavi Güngören Halk Plajı(Kıyıcık Plajı)

Arhavi Plajı

Arhavi denildiğinde insanların aklına gelen ilk şeylerden birisidir eski adıyla kıyıcık plajı. Belki ilk defa gören birisine göre taş yığını bir plajdır ama bizlerdeki yeri bir başkadır işte bu yüzden ‘’ LAZBÜKÜ ‘’ demişizdir meşhur Bodrumun Türkbükü plajından esinlenerek. İşte o kadar kıymetlidir gözümüzde.

Çocukluğumuzdan beri bizi bir araya getiren ortak noktamızdır öyle güzel ve o kadar samimidir ki ne aç kalırsın orada ne şortsuz havlusuz ne yolda kalırsın dönerken ne çadırsız çünkü bilirsiniz oradaki her şey herkesindir !
Sıcak bir yaz sabahı uyanırsın kalkar gidersin , kimseye neredesin diye sormana gerek yoktur çünkü bilirsin orada olduklarını , giderken fazladan soğuk içecek poğaça falan alırsın bilirsin orada birilerine vermen gerekeceğini , belki güneş şemsiyen yoktur ama dert etmezsin çünkü bilirsin oradaki insanların şemsiyelerinin gölgelerinde sana mutlaka yer varıdır… havlu almazsın yanına ama dert etmezsin çünkü bilirsin seninle havlusunu paylaşacak dostlar mutlaka vardır…
‘’ Sırtını yemyeşil dağlara yaslamış ve önüne Karadenizin serin sularını almış sahilimizin incisi... ‘’
Gündüz gider yüzer güneşlenir dinleniriz ama yetmez işte akşamları bir yerlerden tedarik ettiğimiz yiyecek içeceklerimizi tulumumuzu ve gitarımızı alır yine geliriz sabahlara kadar kimi coşar eğlenir bazen hüzünleniriz… Kimilerinin ilk aşık olduğu yerdir , bazılarının evlenme teklifi ettiği yer , kimilerinin kavga ettiği , bazılarının denize ilk girdiği ve yüzme öğrendiği yer , kimileri için bir iftar sofrası , birilerinin canı sıkkın olduğunda bir arkadaşını alıp yanına ufuklara dalıp dertleştiği , birilerinin sevgilisi ile ilk buluştuğu yerdir…

Yazar:Murat ÖZGEN(Plajın işletmecisi)

3kamangana(Yabani Kaçıran)

3kamangana

Lu Ncaxeyi (Kara Lahana Dövme,Ezme)

Lu Ncaxeyi

Lu Ncaxeyi / Lahana Dövme

 

 

Malzeme: Lahana, mısır kırması (eğer mısır kırması yoksa bulgur da idare eder), mısır unu, tereyağı, iç yağı ve lahanayı dövmek için k'orza.
Etimoloji (Kökeni): “Lu ncaxeyi” isimden de anlaşılacağı gibi dövmekten (oncaxu) adını alır. Türkçe tam anlamı dövülmüş lahanadır.
Oncaxu: Bir şeyi başka bir şey ile (çekiç, keser, balyoz, ağaç, demir, odun, tokmak, dibek vs.) ezercesine dövmek. Eğer “oncaxu” bir canlı yada insan için kullanılırsa, feci şekilde ezilircesine dövülmüş anlamı ifade eder.

Yapılışı: Lu ncaxeyi bir kış yemeğidir. Yazın lu ncaxeyi pişiren Laz evine rastlanamaz. Asla da yaz için tavsiye edilmez. Uzun karlı kışlarda lu ncaxeyi Lazlar için en vazgeçilmez yemektir. Lu ncaxeyinin en lezzetlisi karın içine gömülmüş lahanadan olur. Ve her zaman karın altında lu ncaxeyi için lahana kesmek ustalık gerektiren bir iştir. Bu iş evin sıradan kişisine hiçbir zaman verilmez. Bu işi çoğunlukla evin “oxok'yura” sı üstlenir. (oxok'yura: Ev işlerinde deneyimli, hamarat ev hanımı) Çünkü damak tadı verecek olan yine “oxok'yura” dır. Yani evin hanımıdır. Ancak çok kar yağmış ve tarlaya giden yol kapanmışsa o zaman bu iş erkeklere kalır.

Lahana toplanırken sıradan her lahana alınmaz. Aslında kadın topluyorsa tarlanın şekline göre, toprağına göre iyi lahananın yerini de bilir. Lahanalar toplanıp eve getirilir evde ayıklanır. Ayıklama sırasında sert, sararmış ve don yemiş lahanalar varsa bunları da atmadan ayrı bir kapta toplayarak inekler için değerlendirilir. Lahana yaprak yaprak ayrılıp temizlendikten sonra yaprakların uzun ve tadı bozabilecek kalın sapları kadının el ustalığı ile yapraklardan sıyırtıp atılır. Körpe yaprakların seçimine özen gösterilir. Ayıklama bittikten sonra yapraklar gelişigüzel (çok ince olmadan) bir sarğanın içine doğranır. Bol suda yıkanır. İyice yıkandıktan sonra en büyük tencere yada “3'uk'ali” de pişirilir. (Bakır olması tavsiye edilir) Lahana pişirilmeden önce 5-10 dakika haşlandıktan sonra suyu süzülmelidir. Acılığının gideceği rivayet edilir. Daha sonra yeteri kadar su konarak pişmeye bırakılır. Lahana kaynamaya başlayınca az bir iç yağı, mısır kırması (eğer yoksa bulgur) ve tuz eklenir. Pişirme için en uygunu kuzine soba ve odun ateşidir. Şehir yerlerinde ocaklar da idare eder. Lahana piştikten sonra kendini bırakır. Arada pişip pişmediği “k'op'a” ile kontrol edilebilir. (k'op'a: Ağaç kepçe) Piştiğine emin olduktan sonra tahta “k'orza” ile dövülür ve kıvamını alması için biraz kalın öğütülmüş mısır unu serpiştirilir. Mısır unu serpme işi ince ayar gerektiren bir iştir. Çok verilirse pelteleşir soğuyunca odun gibi olur. Az verilirse lahana kıvamını bulamaz. Bu tamamen beceri işidir. Dövme ve un verme işi bittikten sonra evin damak tadına göre arzu ediliyorsa biber de konabilir. Bütün bu işler ve dövme işi bittikten sonra bir tavada tereyağı, iç yağı, zeytinyağı (yada başka sıvı yağ) kızdırılarak üzerine dökülüp lahana terbiye edilir. Eğer 500 m. Uzaktan kokusu alınıyorsa yada şehir yerinde bütün apartmanı lahana ve iç yağı kokusu kaplamışsa bu iş olmuş demektir.

Yenmesi: Lahana yemenin de tarifi mi olur demeyin. Öyle olur olmaz şekillerde yenmez. Mutlaka ve mutlaka mısır ekmeği gerekir. Yeni piştiği zaman sıcakken, sıcak mısır ekmeği ile sıcak bir yemek gibi yenirse de “lu ncaxeyi” gün geçtikçe daha da lezzetlenir. İkinci ve üçüncü günleri ilk günden çok daha lezzetli olduğu rivayet edilir. Lu ncaxeyi her öğün yenebileceği gibi sabahları da Laz damakları için mükemmel bir tat dır. Soğuk lahanaya soğuk mısır ekmeği gerekir. Kaç kişi yiyecekse o kadar lahana ayrı bir kapta ısıtılır. (kalacak lahana ısıtılmaz) Lu ncaxeyi ısınırken soğuk mısır ekmeği doğranır. Lahana ve mısır ekmeği birbirinden geçip macun şekline gelene kadar ısıtılır. Servis yapmak için bir kaptan diğerine koyarken kepçe yerine k'op'a kullanılır. Sonra tahta kaşıkla yenir. Megak'aran.

Kaynak: http://ozbostanci.tr.gg/